Verslag workshop New Political History and the European Union – Nijmegen, 16 januari 2014

Historici zijn nog zoekende naar hun positie binnen het door politicologen en bestuurskundigen gedomineerde onderzoeksgebied van de Europese integratie. Dit werd duidelijk tijdens de workshop ‘New Political History and European Integration’, die de leerstoelgroep Politieke Geschiedenis van de Radboud Universiteit Nijmegen op 16 januari 2014 voor de tweede maal organiseerde. Beginnende en pas gepromoveerde historici kregen hier de gelegenheid hun onderzoek te presenteren. Voerden tijdens de vorige bijeenkomst vooral Nederlandse onderzoekers het woord, dit keer waren het hoofdzakelijk buitenlandse gasten die het programma vulden.

New Political History en de terugkeer naar een historisch perspectief
Tijdens de opening van de bijeenkomst legde organisator Wim van Meurs (RU Nijmegen) uit wat ‘New Political History’ (NPH) met betrekking tot de Europese integratie inhoudt. NPH neemt afstand van de klassieke diplomatieke geschiedenis, de institutionele geschiedenis en de nadruk op de natiestaat. In plaats daarvan gebruiken de hedendaagse politieke historici liever begrippen als democratie, belangengroepen en onverwachte actoren en instituties op het Europese speelveld.

Ann-Christina Lauring Knudsen (Aarhus University) nam de nodige afstand van de theorievorming van politicologen. In plaats van hun begrippenapparaat klakkeloos over te nemen wil ze nadrukkelijk terugkeren naar het historische perspectief. Ook wil zij afscheid nemen van de klassieke optiek van een ‘ever closer union’, waarin onderhandelingen, verdragen en grote mannen centraal staan. Voor haar houdt dit in: een andere invalshoek, een ander tijdsbegrip, ruimtelijkheid en aandacht voormacht en transnationale netwerken. Knudsen pleitte ervoor de inmiddels opengestelde archieven meer te gebruiken. Wel erkende zij dat door de toename van digitale archieven en het complexer worden van de Europese instellingen het moeilijker wordt de geschiedenis van de hedendaagse Europese Unie te schrijven.

Belangengroepen, NGO’s en experts
Jan Henrik Meyer (Aarhus University, Denemarken) zat op een lijn met Van Meurs. Ook hij wendt zich af van de staat en richt zijn aandacht op de maatschappij. Is de Europese maatschappij in opkomst, zo vraagt hij zich af. In zijn onderzoek betrekt hij niet de intergouvernementele politiek, maar richt hij zich juist op nieuwe actoren in het Europese speelveld, zoals belangengroepen, NGO’s en experts. Hij concludeerde dat experts vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw een cruciale rol zijn gaan spelen in het Europese speelveld en dat door de aandacht te richten op deze experts tot nu toe verwaarloosde aspecten in de EG/EU-geschiedenis naar voren komen.

In de sessies kwamen aspecten aan bod zoals politieke representatie, de rol van experts, maatschappelijke actoren en begrippen als transnationalisme en transatlanticisme. Vera Frits (Universiteit van Aix-Marseille) probeert meer inzicht te krijgen in de onafhankelijkheid van de rechters van het Europese Hof van Justitie in Luxemburg. Omdat het archief van het Hof nog steeds gesloten is, is ze aangewezen op onderzoek naar de rechters zelf: wie werden er naar Luxemburg gestuurd, waarom en met welk doel? Hoewel het vaak ging om politieke benoemingen, was in de praktijk de invloed van de nationale regeringen op het Hof niet zo groot, omdat het zwaartepunt vooral lag bij de Raad van Ministers en de Europese Commissie in Brussel. 

Een ander interessant verhaal was dat van Claudia Leskien (Aarhus University), die onderzoek verricht naar de wijze waarop de stad Straatsburg haar best doet Europese instellingen – naast het Europees parlement ook de Raad van Europa – te huisvesten en voor de stad te behouden. Daarbij krijgt het naar de zin maken van politici, diplomaten en journalisten veel aandacht. ‘Wining, dining & culture’ is het motto. Ook laat de stad niet na te beklemtonen dat Straatsburg, als voormalig twistappel tussen Frankrijk en Duitsland het symbool bij uitstek is van de verzoening in Europa.

Europese integratiegeschiedenis en theorie
Quentin Jouan (Université catholique de Louvain) gaf een inkijk in het onderzoek dat hij de komende jaren gaat doen naar de rol van de vakbonden binnen de Europese integratie. In zijn lezing kwamen begrippen naar voren die momenteel centraal staan in het politicologische Europese integratieonderzoek, waaronder ‘Multi-Level Governance’ en ‘Europeanization’. Daarbij gaat het onder meer om de vraag welke invloed het Europese politieke systeem heeft op nationale systemen en op het functioneren van nationale vakbonden.

In de slotdiscussie bracht Knudsen nogmaals naar voren dat historici zich niet moeten blindstaren op theorievorming uit de politieke wetenschappen. Helaas was er in het rijk gevulde programma weinig tijd om verder te discussiëren over de rol van de historicus in het onderzoek naar Europese integratie. Moeten zij meer puur historische vragen durven stellen en zich minder opwerpen als ‘slaven’ van politicologen? Of hebben historici de concepten uit de politieke wetenschap juist nodig om vooruit te komen in het historisch onderzoek? In een vervolgworkshop kan wellicht nader op deze vragen worden ingegaan.

Mari Smits en Loes van Suijlekom, Huygens ING

Eerder gepubliceerd op www.historici.nl