Sinds enkele jaren sta ik bij het Nationaal Archief samen met tientallen andere historici in het register van externe onderzoekers. Dit betekent dat mensen die niet de tijd of de expertise hebben om zelf onderzoek te doen in de rijke collecties van het Nationaal Archief of in die van andere archiefinstellingen een niet aan het NA gelieerde onderzoeker kunnen benaderen om die klus voor hem of haar uit te voeren. Soms zijn het eenvoudige klussen die met een uurtje werk klaar zijn en soms leidt het tot een langdurige relatie met een opdrachtgever die steeds meer wil weten. Dat je er geld mee verdient, is fijn. Maar vaak zijn de zoektocht zelf en de waardering die je van de opdrachtgever ontvangt net zo veel waard – of meer, zoals de voorbeelden hieronder laten zien.
Grijpstuiver
En natuurlijk gebeurt het ook wel eens dat zich een opdracht aandient waarbij de opdrachtgever er voetstoots van uit gaat dat wij als professionele historici dat wel voor een grijpstuiver of gratis iets voor hen willen uitzoeken. Als je in zo’n verkennend contact voorzichtig een uurtarief noemt voor het gevraagde onderzoek is het e-mailcontact vaak snel verbroken. Het gebeurt wel eens dat je van andere onafhankelijke historici, die ook in het register van het Nationaal Archief staan, hoort dat ook zij door door diezelfde opdrachtgever benaderd zijn en dat ook bij hen het contact verbroken werd na het noemen van een prijs. Blijkbaar is de pagina met het register over eventuele betaling niet duidelijk genoeg – een verbeterpuntje.
De ondergang van de Van Imhoff
Maar soms leidt een onderzoeksvraag tot langduriger contact – en een betaalde opdracht. Enkele jaren geleden verrichtte ik wat onderzoek in opdracht van een Duitser, wiens oudoom als zendeling werkzaam was in Nederlands-Indië. Na de Duitse bezetting van Nederland werd hij net als andere Duitsers in de kolonie door de Nederlanders geïnterneerd. Begin 1942 bevond de zendeling zich op het passagiersschip m.s. Van Imhoff, het laatste van de Nederlandse schepen waarmee de Duitse geïnterneerden naar Brits-Indië werden vervoerd. Het schip werd echter door de Japanners gebombardeerd. De Nederlandse bemanning en bewaking wisten met reddingsboten het schip te verlaten, maar zij lieten de geïnterneerde Duitsers op het schip aan hun lot over. De meesten verdronken, waaronder de zendeling van mijn opdrachtgever.
Documentaire
Na de oorlog probeerde Nederlandse autoriteiten de feiten in de doofpot te stoppen. In 1965 maakte Dick Verkijk voor de VARA een documentaire over de ondergang van de Van Imhoff. De omroep durfde documentaire niet uit te zenden en toen Verkijk hierover in Het Parool publiceerde, werd hij door de VARA ontslagen. In december 2017, een jaar nadat ik mijn opdracht verrichte voor de Duitse neef van de zendeling, zond BNN-VARA alsnog een driedelige documentaire uit over de ondergang van de Van Imhoff. Ik tipte mijn Duitse opdrachtgever en stelde hem in de gelegenheid om de documentairereeks alsnog te zien.
https://youtu.be/eeQG4hK5hDc
Nationaliteitskwesties
Dat is alweer drie jaar geleden. Een nieuwe, interessante opdracht diende zich aan in april 2020. Toen werd ik benaderd door een Braziliaanse vrouw die vragen had over haar Poolse opa. Zij was bezig met het verwerven van de Poolse nationaliteit, maar kreeg via haar advocaat te horen dat de Poolse autoriteiten dit verzoek niet wilden honoreren omdat hij wellicht de Nederlandse nationaliteit had. Na het einde van de Tweede Wereldoorlog verbleef haar opa namelijk enkele jaren in Nederland om daarna naar Brazilië te vertrekken. Het feit dat de Brazilianen op de immigratiepapieren hadden vermeld dat hij “Polonês” was, was voor de autoriteiten in Warschau niet voldoende. Werk aan de winkel dus. Ik kreeg het verzoek om uit te zoeken of hij al dan niet Nederlander was geworden.
Succes
Dit soort onderzoek kan eenvoudig digitaal gebeuren. Naturalisaties worden gepubliceerd in wetten en dus gepubliceerd in het Staatsblad. Een korte zoekactie in www.officielebekendmakingen.nl leverde mij geen resultaat op, ook niet door te zoeken op varianten van de achternaam of met het zoeken op de voornaam. Ergo, deze Pool was dus nooit Nederlander geworden. Ik schreef dit op in een officiële verklaring – tenminste, zo officieel mogelijk – en rapporteerde dit aan mijn Pools-Braziliaanse opdrachtgeefster en haar Poolse advocaat. Kort geleden ontving ik een kort e-mailtje van mijn opdrachtgeefster. Het was haar gelukt om de Poolse nationaliteit te verwerven. Daarmee was ze ook EU-burger. Ze bedankte me hartelijk voor mijn inspanningen. Hier doe je het dus voor.
Even geen klussen
Dit onderzoek was een van de laatste onderzoeken die ik vorig jaar kon verrichten. Door de coronapandemie waren de archieven vorig jaar lange tijd gesloten of slechts met een reservering toegankelijk. Ook begon ik aan een nieuwe betrekking waardoor er weinig tijd overblijft om externe onderzoeken te verrichten. Inmiddels heb ik al enkele interessante klussen doorgeschoven naar collega-onderzoekers. Maar als ik in de toekomst weer in de gelegenheid ben, wil ik graag deze klussen weer aanpakken. Van een e-mailtje dat iemand erin is geslaagd een Pools paspoort te verwerven, daar word ik erg blij van!
Recente reacties